Mağusa Surlarının Askerî Mimarisi Üzerine
“Mimari açıdan bakıldığında, genel olarak Kıbrıs’ın, özelde ise Lefkoşa ve Mağusa’nın savunma yapıları, Akdeniz'deki egemenlik mücadelesinde merkezi bir konumda yer almakta ve bu alanda en iyi örneklerden bazılarını sunmaktadır.
Gerçekten de, on altıncı yüzyıl, askeri mimaride belirli özelliklerin kademeli olarak modernize edilmesiyle bir yenilenme dönemiydi. Venedik surlarının ateşli silahlara uyarlanmasına yönelik ilk girişimler, 1451-1454 yılları arasında Legnago’nun yeniden tasarlanan savunmaları kapsamında inşa edilen yuvarlak kulelerle başladı. Ardından, Venedik Cumhuriyeti’ne ait diğer kent surlarının yeniden inşası geldi. Topçu yuvarlak kulelerinin son örneği olan Boccare Siperi, Michele Leoni tarafından 1520-1522 yılları arasında Verona’nın kuzeybatı surlarına inşa edildi. Ancak, büyük merkezi top odasının kubbesinde toplanan duman ve çıkan sağır edici gürültü nedeniyle kullanımı kısa sürede uygunsuz bulundu.
Beş yıl sonra, kariyerine Toskana’da başlayan Veronalı Michele Sanmicheli, Verona surları için beşgen burçlar planladı ve inşa etti. (Bu mimar, Mağusa surlarının yeniden inşasında da görev aldı. Özellikle Martinengo Burcu’nun -Çifte Mazgallar- yapımında, kuzeni Giovanni Girolamo Sanmicheli de ona eşlik etti OD) Martinengo’nun inşası 1550-1559 yılları arasında gerçekleşti. Bu savunma modeli, 19. yüzyılın sonuna dek Avrupa'da kullanılmaya devam etti.
Rönesans dönemi mimarları, sadece sivil ve askerî binalarla değil; aynı zamanda sıhhi tesisat ve balistikle de yakından ilgilenmiştir. Doğu ile Batı arasındaki mücadeleler, Avrupa’daki askerî mühendislik gelişmelerini, kimi zaman rastlantısal biçimde de olsa, teşvik eden faktörlerden biriydi. Bu gelişmeler, farklı yerel, bölgesel ve ulusal savaşlar boyunca test edildi ve çeşitlendi. Bazı durumlarda "Türklere karşı direnme arzusu" ile motive olmuş gibi görünseler de, esas amaç, kentlerin yapısında temel bir unsur olan, kentsel medeniyetin güvenliğini sağlamaktı.
Sonuç olarak, tahkimattaki ‘Modern Çağ’ gelişmeleri, Avrupa’yı 15. yüzyıldan 19. yüzyıla dek etkileyen topçuluk alanındaki ilerlemelerle şekillenmiş ve sürekli müdahaleleri gerektirmiştir. Bu bir tarihsel gerçekliktir; ancak resmî tarih yazımı, kolaylık sağlamak adına bu geçiş sürecini 14. yüzyılın ikinci yarısından 16. yüzyılın başına kadar olan dönemle sınırlandırmıştır. Yuvarlak topçu kuleleri, siperler, burçlar ve tanaille sistemi* gibi unsurların sırayla kullanıldığı bu dönemde deneme ve test süreci aralıksız devam etmiştir.
Rönesans askeri tarihi bağlamında Mağusa, tipolojik bir perspektiften bakıldığında geçiş döneminin tüm evrelerini yansıtır: Ortaçağ savunmalarından (Ceneviz yapımı Othello Kulesi), daha küçük yuvarlak yan kulelere (Diocare, Moratto, Pulacazaro, St. Luca, Arsenal, Signoria) ve nihayetinde 19. yüzyılın sonuna kadar Avrupa’da ve İspanyol Amerika’sında tahkimat modeli olarak tekrar tekrar kullanılan Martinengo Burcu’na kadar uzanan bir gelişim söz konusudur.
Mağusa’da Ortaçağ askeri mimarisinin ilk örneği, Venedik surlarının içinde yer alan Lüzinyan-Ceneviz yapımı kaleyle temsil edilir. Venedik egemenliği döneminde şehrin tahkimatlarının geliştirilmesine katkıda bulunan mimarlar arasında Giacometto da Novello (1520), Cav. Orologi (1536), Ercole Martinengo (1555), Michele Sanmicheli, yeğeni Giovanni Girolamo Sanmicheli (1558’de burada hayatını kaybetmiştir), kayınbiraderi Luigi Brugnoli, Agostino Chisone, Gian Battista Zanchi (1561) ve Ascanio ile Giulio Savorgnano, Giovanni Magagnati (1562) gibi isimler yer alır.
Surların En Mükemmel Köşesi: Martinengo Burcu
Beşgen burç fikri, 15. yüzyılın ikinci on yılında ortaya atıldı. Mahmuz şeklindeki bu yapı, modern topçuların ihtiyaç duyduğu baraj, destek ve yan ateşi sağlamak için en uygun form olarak benimsendi. Yan ateşin amacı, düşman birliklerinin hendeği ve duvarları aşmasını engellemek ve savaşın ileri safhalarında topların ve topçuların korunmasını garanti altına almaktı. Ancak zamanla burç, topçular için bir platform olarak yeterince güvenli olmadığı yönünde eleştiriler aldı.
On Bir Ay Süren Mağusa Kuşatması…
Sekiz bin sivil ve altı bölüğe (her biri 50 kişilik) ayrılmış yaklaşık 500 askerle savunulan Mağusa’da, bol miktarda mühimmat bulunmasına rağmen bu mühimmat eşit şekilde dağıtılmamıştı. Büyük toplar için çok sayıda mühimmat varken, daha sık kullanılan silahlar için ciddi bir eksiklik vardı.
Kuşatma beklenildiği gibi gelişmedi. Yaklaşık 11 ay boyunca, sayıca büyük bir üstünlüğe sahip Osmanlı ordusunun saldırılarına karşı direnen kent, Osmanlıların yaklaşık 50.000 asker kaybetmesine neden oldu.
Martinengo Burcu, burç mimarisinin kusursuz bir örneğidir. 1571 yılında Osmanlı ordusunun elde ettiği zafer, o denli önemliydi ki Mağusa surları korunmuş ve restore edilmiştir. Bu surlar, sonraki yüzyıllarda Venedik mimarisinin gurur kaynağı ve itibarı olarak görülmeye devam etmiştir.”
* Tanaille sistemi: Bir kalenin ana savunmalarının önünde yer alan ve adını bir çift kıskacın dudaklarına benzerliğinden alan gelişmiş bir savunma yapısıdır.
Kaynak: Bu metin Medieval and Renaissance Famagusta kitabında yer alan “The Military Architect of Famagusta” başlıklı makaleden alınmıştır. Yazar: Gianni Perbellini
